Dänew adynyň döreýşi
Dänew ady türkmen taryhynyň irki döwründen bäri ulanylýan, çuňňur manyly geografik atlaryň biridir. Onuň gelip çykyşyny öwrenen alymlar bu sözde diňe toponimiki many däl, eýsem, sebitiň taryhy ösüşiniň dürli tapgyrlaryny özünde jemleýän baý mazmun bardygyny belleýärler. “Dänew” sözüniň etimologiýasynyň iň köp tassyklanýan düşündirişi onuň “täze gala”, “täze ýerleşik”, “täze obalar birleşmesi” diýen manyny berýändigi baradaky garaýyşdyr. Bu many esasan sebitde dürli döwürlerde täze ýerleriň özleşdirilmegi, galalaryň dikeldilmegi, suwaryş ulgamlarynyň giňeldilmegi we täzeden döreýän ýaşaýyş nokatlarynyň köp bolmagy bilen baglanyşdyrylýar.
Orta asyr kitaplarynda häzirki Dänew töwereginiň möhüm hojalyk merkezine öwrülmegi esasan ýerleriň suwarymlylygy bilen baglylykda ýüze çykandygy görkezilýär. Suwaryş ulgamlarynyň giňeldilmegi netijesinde ekin meýdanlary artýar, bu bolsa oba toplumlarynyň täze ýerlerde peýda bolmagyna mümkinçilik döredýär. Hut şonuň üçin hem ýerli halk tarapyndan täze dörän ýa-da dikeldilen ýerleri atlandyrmak üçin “dänew”, ýagny “täze ýer” manysyndaky söz giňden ulanylypdyr. Türki dilleriniň käbirinde-de bu söz “täzelenme” ýa-da “dikeldilen ýer” manysyny berýär. Muňa görä, Dänew diňe ýer ady däl, eýsem, gaýtadan janlanan, ösen ýaşaýyş giňişligini aňladýan at bolup durýar.
XI–XIV asyrlarda seljuklar döwründe hem-de soňky türkmen döwletleriniň döwründe bu ýerleriň depginli ösüşe eýe bolandygy hakynda maglumatlar bar. Täze kanallaryň gazylmagy, ýerleriň özleşdirilmegi, galalaryň dikeldilmegi bilen Dänew sebitinde täze ýaşaýyş merkezleri peýda bolupdyr. Şeýlelik bilen “täze dörän ýer” diýen many özüniň doly tassygyny tapýar. XIX–XX asyrlarda oba hojalygynyň ösdürilmegi bilen Dänew giň gerimde ýaşaýyş we ykdysady merkez hökmünde tanalyp başlaýar. Sowet döwründe bu ýer administratiw birlik hökmünde resmi taýdan berkidilýär. Şonuň netijesinde Dänew ady diňe ýerli at däl, eýsem resmi dolandyryş ady hökmünde hem ornaşýar. Sebitiň ýaşaýjylarynyň arasynda bolsa “täze başlangyç”, “täze iş”, “täzeden başlamak” düşünjesi däp bolan medeni gymmat hökmünde dowam edipdir.
Şeýlelikde, Dänew ady taryhy taýdan täze ýerleriň döredilmegi, ýerleriň dikeldilmegi, ýaşaýyş bilen gaýtadan doldurylmagy ýaly wakalaryň umumy manysynyň jemidir. Bu at diňe bir geografik at bolman, eýsem, täze durmuşyň, ösüşiň, täzelenmegiň nyşany bolupdyr. Häzir hem Dänew etraby öz adynyň manysyny dowam etdirýär: ösüş, täze başarnyklar, öňe gidişlik.
