Dänew nomining kelib chiqishi
Dänew nomi — turkman tarixining ilk davrlaridan beri qo‘llanib kelayotgan, chuqur ma’no kasb etgan geografik atamalardan biridir. Ushbu nomning kelib chiqishini o‘rgangan olimlar bu so‘z faqat toponimik ma’noni emas, balki mintaqaning tarixiy taraqqiyot bosqichlarini ham o‘zida mujassam etganini ta’kidlashadi. “Dänew” so‘zining eng ko‘p qabul qilingan etimologik talqiniga ko‘ra, u “yangi qal’a”, “yangi maskan”, “yangi qishloqlar majmuasi” degan ma’noni bildiradi. Bu izoh hududda turli davrlarda yangi yerlarning o‘zlashtirilishi, qadimgi qal’larning qayta tiklanishi, sug‘orish tizimlarining kengayishi va yangi aholi punktlarining paydo bo‘lishi bilan bog‘liq.
O‘rta asr manbalarida hozirgi Dänew atrofining muhim xo‘jalik markaziga aylanishi asosan sug‘orish tizimining rivoji bilan bog‘liq ekani aytiladi. Sug‘orish kanallarining kengayishi ekiladigan yerlar miqdorini oshirgan, bu esa yangi qishloq aholi punktlarining paydo bo‘lishiga zamin yaratgan. Shu sababli mahalliy aholi yangi barpo etilgan yoki qaytadan tiklangan hududlarni nomlashda “dänew”, ya’ni “yangi yer” ma’nosidagi so‘zni keng qo‘llagan. Ba’zi turkiy tillarda ham bu so‘z “yangilanish” yoki “tiklangan joy” ma’nolarini beradi. Shu bois Dänew oddiy joy nomi emas, balki qayta jonlangan, rivojlangan hayot makonini anglatadi.
XI–XIV asrlarda, Saljuqiylar davrida va undan keyingi turkman davlatlari zamonida bu hudud jadal rivojlangan. Yangi kanallar qazilishi, yerlarning o‘zlashtirilishi va qal’larning tiklanishi Dänew atrofida yangi aholi markazlarining shakllanishiga olib kelgan. Shuning uchun “yangi vujudga kelgan joy” ma’nosi tarixiy manzaraga to‘liq mos keladi. XIX–XX asrlarda esa qishloq xo‘jaligining rivojlanishi bilan Dänew keng iqtisodiy va turar-joy markaziga aylanadi. Sovet davrida u rasmiy ma’muriy birlik sifatida tasdiqlanadi. Natijada Dänew nomi nafaqat mahalliy atama, balki rasmiy ma’muriy nom sifatida ham mustahkamlanadi. Aholi orasida bu nom “yangi boshlanish”, “yangi ish”, “yangidan boshlash” kabi tushunchalar bilan bog‘lanib, madaniy qadriyatga aylangan.
Shunday qilib, Dänew nomi tarixiy jihatdan yangi yerlarning barpo etilishi, tiklanishi va hayot bilan qayta to‘lishi jarayonlarini aks ettiruvchi ma’nolar majmuasidir. Bu nom nafaqat geografik atama, balki yangilanish, taraqqiyot va qayta tug‘ilish ramzi hisoblanadi. Bugun ham Dänew etrabi bu ma’noni saqlab qolgan — o‘sish, yangi imkoniyatlar va taraqqiyot makoni sifatida.
