Farap nomining kelib chiqishi
Lebap welaýatining sharqida joylashgan Farap mintaqasining tarixiy ildizlarini izlay boshlasangiz, uning nomi va bu zamin ming yillar davomida turli xalqlar va madaniyatlarga yoyilgani ayon bo‘ladi. Bu yerda Amudaryo va uning irmoqlari barcha davrlarda mahalliy aholining hayot manbai bo‘lib xizmat qilgan, bu esa Farapning insoniyat tarixidagi o‘rnining naqadar muhim ekanini ko‘rsatadi. Farap bugungi kunda faqatgina yirik ma’muriy tuman bo‘lib qolmay, balki ming yilliklar davomida paydo bo‘lib yo‘qolgan karvon yo‘llarining, qadimiy madaniy markazlarning, dehqonchilikning va suv bilan bog‘liq hayot madaniyatining ham markazi bo‘lgan.
Farap nomining kelib chiqishi haqida bir nechta ilmiy qarashlar mavjud. Ko‘plab tarixiy manbalarda bu nom forscha “far” — bo‘y, qirg‘oq va “âb” — suv so‘zlarining qo‘shilishidan kelib chiqqani aytiladi. Bu ma’no geografik holatga ham to‘liq mos keladi, chunki hozirgi Farap tumani qadimda Amudaryoning bir irmog‘i bo‘yida joylashgan edi. Shuning uchun “Farap” so‘zi “suv bo‘yidagi joy, daryo qirg‘og‘idagi maskan” degan ma’noni bildiradi. Bundan tashqari, turkiy tillarda “barap / parap” shakllari “bekat, yo‘l bo‘yidagi to‘xtash joyi, karvon qo‘nalg‘asi” ma’nolarini bergan. Farapning Buyuk Ipak yo‘li ustida joylashgani, karvonlarning shu yerda to‘xtab o‘tishi ham bu ma’noni tasdiqlaydi.
Farap mintaqasining tarixiy taraqqiyoti alohida o‘rganishga loyiq boy yo‘nalishlarga ega. Bu yerda turli davrlarda o‘g‘uz–turkman qabilalari yashagan. Amudaryoning suvi bilan yetishtirilgan ekinlar, bog‘dorchilik, mahalliy xalqning hayotiy urf-odatlari Farapning qadimiy madaniyat o‘chog‘i bo‘lganini ko‘rsatadi. Qulay yashash sharoitlari tufayli bu zamin faqat dehqonchilikning emas, balki savdo harakatlarining ham muhim markazi bo‘lgan. Xorazm – Movarounnahr – Xuroson yo‘nalishida harakat qilgan karvonlarning Farapda to‘xtashi, dam olishi, savdo-sotiq qilishi, hunarmandchilikning rivojlanishi uchun imkon yaratgan. Farap nomining Farav, Parap, Faraw kabi turli shakllarda qo‘llanib kelinishi bu hududda Xorazm, arab va turkiy madaniyatlarning qatlam-qatlam bo‘lib qolganini ko‘rsatadi. Bu joy nafaqat geografik nom, balki yuzlab tarixiy qatlamlarning aynan shu yerda jamlanganining dalilidir.
Farap — suv bo‘yidan boshlangan makon, yo‘l bo‘yida barpo bo‘lgan hayot, xalqlarning o‘tish yo‘li va qadimdan buyon madaniyatlarni birlashtirib kelgan, Buyuk Ipak yo‘li ustidagi muhim nuqta sifatida mangu yashab kelmoqda.
