Astana-bobo yodgorligi haqida
Turkman xalqi qadim zamonlardan beri jahon madaniyati va ilm-fan taraqqiyotiga salmoqli hissa qo‘shgan xalq sifatida tan olingan. Buning isboti sifatida mamlakatimiz hududida joylashgan tarixiy yodgorliklar xizmat qiladi. Ulardan biri – Astana-bobo yodgorligi bo‘lib, u Lebap viloyatining Kerki shahri markazidan 10 kilometr g‘arbda, Astana-bobo qishlog‘i hududida joylashgan.
Bu yodgorlik turli davrlarda bir necha bor ta’mirlangan va qayta tiklangan. Tiklash ishlari faqat qulab tushgan yoki yemirilgan qismlariga taalluqli bo‘lgan. Diqqat bilan qaralganda, yodgorlikdagi to‘rt asosiy gumbazda XII–XIII asr arxitekturasi izlari yaqqol ko‘zga tashlanadi. Bu gumbazlarga olib boruvchi to‘qqizta kichik gumbazli yo‘laklarda esa XVI–XVII asrlarga oid arxitektura unsurlari mavjud. Demak, yo‘laklar kompleksi keyingi davrlarda qurilgan.
Xalq orasida tarqalgan rivoyatlarga ko‘ra, Balx viloyati hokimi Ibn Ali Nur og‘lining yagona qizi bo‘lgan va uni Zemsebit hokimiga turmushga berishgan. Biroq oradan ko‘p vaqt o‘tmay, qiz vafot etgan. Bu xabarni eshitgan Ibn Ali Nur og‘li chuqur g‘amga botib, qizini dafn etish uchun yaqinlari bilan Kerkiga keladi. Qizining hurmati uchun u qabri ustida chiroyli gumbaz qurmoqchi bo‘ladi va turli joylardan ustalarni chaqirtiradi. Ustalar qurilishga kirishishadi, ammo gumbaz o‘z-o‘zidan doim qulab tushaveradi.
Bundan juda g‘amgin bo‘lgan Ibn Ali Nur og‘li tushida oqsoqol bir cholni ko‘radi. Tushida u chol qurilayotgan gumbazning loyini tayyorlashda Makka va Madinadan keltirilgan suv hamda qumni qo‘shishni maslahat beradi. Ertasi kuni u bu tushdagi maslahatlarga amal qilish maqsadida Makka va Madinaga karvon yuboradi. Karvon qaytgach, keltirilgan suvni gumbaz qurilishi uchun ishlatiladigan quduqqa quydiradi, tuprog‘ini esa g‘isht uchun loyga aralashtiradi. Shunday qilib tayyorlangan loy bilan gumbaz quriladi va bu safar u qulamay mustahkam turadi. Shu tariqa, XII asrda yodgorlikning birinchi gumbazi qurilgan.
Ibn Ali Nur og‘li vafot etgach, uni ham qizining yoniga dafn qilishadi. Bundan tashqari, bu majmuada to‘rtinchi xalifa Hazrati Alining avlodlaridan bo‘lgan Zayd Ali va Zubayd Alining maqbaralari joylashgan. Shuning uchun Astana-bobo yodgorligi muqaddas va mo‘’jizaviy joy hisoblanadi.
Astana-bobo yodgorlik majmuasi bir nechta qismlardan iborat: ochiq yo‘lak, hovli, peshtoq, yopiq yo‘lak, to‘rtta zaldan iborat bino, masjid, Zayd Ali va Zubayd Alining qabrlari, divonxona va Gyzlarbibi maqbarasi (Zayd Ali va Zubayd Alining oila a’zolari dafn qilingan joy). Majmuaning eng qadimgi qismi masjid hisoblanadi va u divonxona bilan bir vaqtda qurilgan. Gyzlarbibi maqbarasi esa majmuaning eng yangi qismidir. U har xil o‘lchamdagi g‘ishtlardan qurilgan.
Hozirgi kunda bu maqbaraga turli hududlardan ziyoratchilar kelishadi. "Astana" so‘zi qadimgi fors tilidan olingan bo‘lib, "muqaddas ostonasi", "muqaddas joy" degan ma’nolarni anglatadi. Astana-bobo yodgorligi davlat tomonidan muhofaza qilinadi va vaqti-vaqti bilan restavratsiya ishlari olib boriladi. Tiklash ishlari uchun mahalliy ustalar yordamida yodgorlik g‘ishtlariga mos g‘ishtlar quyilib, maxsus tandirlarda pishiriladi. Hozirda bu yodgorlik Kerkidagi “Kerki” tarixiy-madaniy davlat qo‘riqxonasi tasarrufida.
