Amudaryo — Tabiyat yaratgan ajoyib boylik
Amudaryoning tabiiy, tarixiy va iqtisodiy ahamiyati
Suv — tabiat yaratgan eng ulug‘ ne’matlardan biridir. U Yer yuzasining 70 foizini egallaydi va hayot manbai hisoblanadi. Mamlakatimizda qurg‘oqchil iqlim sharoitlari hukmron bo‘lgani sababli suvning ahamiyati yanada oshadi. Xalqimiz har bir tomchini oltin donasiga tenglab, uni tejamli ishlatadi. Suv bor joyda hayot bor.
Amudaryo Markaziy Osiyodagi eng suvga boy daryolardan biridir. U Pamir tog‘laridagi muzliklardan boshlanadi va Afg‘oniston, Tojikiston, O‘zbekiston hamda 800 km atrofida Turkmaniston hududidan oqib o‘tadi. Ko‘pchilik olimlar daryoning nomi qadimda mashhur bo‘lgan Amul shahri bilan bog‘liq deb hisoblaydi.
Tarixda bu daryo Og‘uz daryosi, Jayhun, Oks, Vahrud kabi nomlar bilan tanilgan. Tarixchilar N. Muravyov va O. Jalmenovning asarlarida Amudaryo Akjaderýa kanali orqali Orol dengiziga quyilgani aytiladi. Bu fikrni 1025-yilda yashagan olim Abu Rayhon Beruniy ham tasdiqlagan.
Vaqt o‘tishi bilan kuchli geologik jarayonlar tufayli daryoning yo‘nalishi o‘zgargan. XIII–XV asrlarning ikkinchi yarmida u Kaspiyga, keyin yana Orolga oqib o‘tgan.
Daryo keng maydonlarni sug‘organ, ko‘l va irmoqlar hosil qilgan. Qurug‘lik davrlarida esa irmoqlar qurib qolgan. Qumlar va yotqiziqlar daryo tubini yumshatib, yo‘nalishini o‘zgartirgan. Oqib kelayotgan loyqa suv tuproq unumdorligini oshiruvchi moddalarga boydir.
Amudaryoning suvlari daryo bo‘yida yashovchi xalqlarning turmush darajasiga katta ta’sir qilgan. Uning toza suvi dehqonchilik, chorvachilik, sanoat va boshqa sohalarning rivojlanishiga xizmat qilgan. Ming yillardan buyon bu daryo do‘stlik, birodarlik ramzi bo‘lib xizmat qilib kelgan. U mamlakatimiz uchun asosiy suv arteriyasidir. Karakum kanali aynan shu daryodan boshlanadi.
Berkaror döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy davrida yurtimiz yuksalmoqda. Amudaryoning suvlari boylik, taraqqiyot, farovonlik olib kelmoqda.
Bugun, Qahramon Arkadag va Arkadagli Qahramon Serdarning g‘amxo‘rligida daryo suvlari bilan sug‘orilayotgan yerlar bog‘u-gulistonga aylanmoqda. Xalqimizning turmush darajasi kundan-kunga yaxshilanmoqda.
Daryoning tabiat go‘zalligini boyitishdagi o‘rni beqiyos. Ayniqsa baliq va qush turlarining ko‘payishida daryoning o‘rni ulkan. Bu tabiat ne’matini asrash — har bir fuqaroning muqaddas burchidir.
