G‘alla: Oziq-ovqat xavfsizligining muhim asosidir
G‘alla yetishtirish mamlakatimizning oziq-ovqat xavfsizligi, qishloq xo‘jaligi mahsuldorligi hamda qishloq aholisi turmush darajasining muhim ustunlaridan biridir. Shu sababli, g‘allaning ilmiy asoslangan agrotexnika usullari bilan rivojlantirilishi, yetishtirilishi va samarali boshqarilishi alohida ahamiyatga ega.
G‘alla – asosiy oziq-ovqat ekinlaridan biri bo‘lib, uning yuqori hosil berishi mamlakatda oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashda juda katta rol o‘ynaydi. G‘alla donasi tarkibida inson sog‘ligi uchun zarur bo‘lgan oqsillar, kraxmal, yog‘, foydali aminokislotalar, turli mineral moddalar hamda B1, B2 va B6 vitaminlari mavjud. Donasining po‘stida 13–14% oqsil bo‘lib, bu uning oziqlanish qiymatini ko‘rsatadi.
G‘alla ekin sifatidagi o‘ziga xosliklari
G‘alla ekinining qishloq xo‘jaligidagi ahamiyati yuqori. U sho‘r yerlarida ham yaxshi o‘sib, yuqori hosil beradi. Bu esa sho‘rlangan yerlarda tiklanishga va ekin yerlari sifatida qayta foydalanishga imkon yaratadi. Agrotexnika tadbirlari o‘z vaqtida bajarilsa, g‘alla har gektardan 100 sentnerdan (taxminan 10 tonnadan) ortiq hosil berishga qodir.
Ilmiy ishlar va mahalliy navlar
Hozirda Turkmaniston Qishloq xo‘jaligi vazirligining Donchilik ilmiy-tadqiqot instituti xodimlari yuqori hosildor va sifatli g‘alla navlarini yaratish, sinovdan o‘tkazish va ishlab chiqarishga joriy etish bo‘yicha muvaffaqiyatli ishlar olib bormoqda.
Ishlab chiqarishga joriy etilgan g‘alla navlari qatoriga “Uzros-59”, “Nokis-2”, “Qoraqalpog‘iston”, “Avangard”, “Tolmas” va “Bereket” kiradi. Hozirda asosan “Uzros-59”, “Nokis-2”, “Avangard” va “Bereket” navlari keng rivojlantirilmoqda.
Ekin va agrotexnika tadbirlari
Mamlakatimizda g‘alla Dasoguz viloyatida bahor faslida, Lebap viloyatida esa yozda ekilib, yuqori sifatli hosil olinmoqda. Hozirda g‘alla ekilgan maydonlarda sug‘orish, qo‘shimcha oziqlantirish kabi agrotexnika tadbirlari amalga oshirilmoqda.
G‘alla sug‘orish yillik normasi ekilgan navning o‘sish davri va tuproq tarkibiga qarab har gektarga 22 mingdan 28 ming kub metr suv oralig‘ida bo‘ladi. Sug‘orishda suv qalinligi dastlab 10–15 sm, keyinchalik 20–25 sm oralig‘ida bo‘lishi kerak. Tuproq ekilganidan keyin dalalar suv bilan to‘ldiriladi va 8–10 sm qalinlikda 8–10 kun saqlanadi.
Tuproq unib, 1–2 barg chiqqan paytda suv qalinligini 3–5 sm ga kamaytirish tavsiya etiladi. Hosil yig‘ib olishga yaqinlashganda sug‘orish to‘xtatiladi. Suvni birdan to‘xtatish o‘simliklarning ag‘darilishiga olib kelishi mumkin, shuning uchun suv asta-sekin kamaytirilishi lozim.
Zamonaviy o‘g‘itlash va o‘sishga ta’siri
G‘alla o‘sish davrining boshidan boshlab oziq moddalariga talab yuqori bo‘ladi. Unib chiqish va boshoqlanish davrida esa talab yanada oshadi. Shu sababli g‘alla o‘sish davrida 2 marta mineral o‘g‘it bilan oziqlantiriladi:
1-marta — unib chiqish davrida
2-marta — undan 15–20 kun o‘tgach
Har safar har gektarga:
150 kg karbamid (urea)
250 kg superfosfat o‘g‘iti beriladi.
Agar karbamid yetishmasa, ikkinchi oziqlantirishda ammiak selitrasi ham samarali hisoblanadi.
Hosil yig‘ish: tayyorgarlik va usullari
G‘alla hosilini yo‘qotilmasdan yig‘ib olish uchun dalaning chetlarini kombaynlar hech qanday to‘siqsiz aylana oladigan darajada tekislaydilar. Shuningdek, dalaning ichidagi vaqtinchalik yopiq joylar va toshloqlar ham tekislanishi kerak.
Agar g‘alla donasi yaxshi pishgan bo‘lsa, to‘g‘ridan-to‘g‘ri kombayn bilan yig‘ib olinadi. Bug‘doy yig‘imidan so‘ng ekilgan g‘alla odatda 1–25 oktabr oralig‘ida pishadi va shu davrda hosil yig‘ib olinadi.
