Olimlar birinchi marta fizik qonunlarini buzuvchi kristallar yaratdilar
Germaniya va AQSh fizikalari aylanuvchi zarrachalardan tashkil topgan g‘ayrioddiy kristallarni o‘rgandilar. Ushbu tuzilmalar o‘z-o‘zidan parchalanib, qayta yig‘ilish qobiliyatiga ega va ularning xususiyatlari odatiy elastiklik qonunlarini buzadi. Ish “Proceedings of the National Academy of Sciences” (PNAS) jurnalida chop etildi.
Olimlar shunday kristallar oddiy qattiq jismlar kabi harakat qilmasligini aniqladilar: ular shunday nomlangan “anomaliy elastiklik”ka ega. Oddiy material tortilganda cho‘ziladi, ammo bu kristallar deformatsiyalanmaydi, balki burila boshlaydi.
“Ko‘p aylanuvchi elementlardan tashkil topgan sistema butunlay yangi, no chiziqli xatti-harakat ko‘rsatadi,” dedi Düsseldorfdagi Heinrich Heine universiteti professori Hartmut Löwen. “Yuqori konsentratsiyada bunday obyektlar ‘noyob’ modda xususiyatlariga ega qattiq jism hosil qiladi.”
Tadqiqotchilar ushbu tuzilmalarga “gorizontal o‘zaro ta’sirli kristallar” deb nom berishdi. Kuchli ishqalanish ostida ularning zarrachalari aylanib boshlaydi va markazlarni bog‘lovchi chiziqqa perpendikulyar tarzda bir-birini itaradi, bu esa kristalning kichik aylanayotgan bo‘laklarga parchalanishiga olib keladi. Biroq, parchalangandan keyin kristal o‘z-o‘zidan qayta yig‘ilishi mumkin.
Hisob-kitoblarga ko‘ra, katta kristallar vaqt o‘tishi bilan kichik bo‘laklarga parchalanadi, kichiklari esa o‘sib, ma’lum kritik o‘lchamga yetadi. Bu esa oddiy termodinamikaga zid bo‘lib, u yerda kristallar kattalashishga intiladi.
“Biz tabiatning asosiy xususiyatini kashf etdik: zarrachalarning aylanish tezligi bilan bo‘laklarning kritik o‘lchami o‘rtasida qat’iy bog‘liqlik mavjud,” dedi ish rahbari, Wayne State universiteti professori Zhi-Feng Huang.
