Tallimerjen tekisligi — Türkmenistanyň ornitologik kuzatuv markazlaridan biri
Tallimerjen tekisligi 2009 yilda davlat darajasida muhofaza ostiga olingan bo‘lib, mamlakatimizning eng muhim ornitologik hududlaridan biri hisoblanadi. Shundan beri bu yerda qushlarning kuzgi va bahorgi mavsumlarida muntazam kuzatuv ishlari olib boriladi. Bu ishlar ornitolog olimlar hamda Köýtendag davlat tabiat qo‘riqxonasining ilmiy xodimlari tomonidan birgalikda amalga oshiriladi.
Dunyoda yo‘qolib ketish xavfi ostida turgan qush turlaridan biri bo‘lgan qora boshli burgut-chiqindi (cinereous vulture) ham mamlakatimiz orqali ko‘chib o‘tadigan turlardan biridir. Ularning katta qismi har yili sentyabr–oktyabr oylarida Tallimerjen tekisligiga qo‘nib, oziqlanadi va dam oladi. Shu sababli bu hudud ularning sharqiy migratsiya yo‘lining muhim bo‘g‘inlaridan biri sifatida qaraladi.
Qora boshli burgut-chiqindilar katta tana tuzilishiga ega bo‘lib, boshining qora rangi bilan ajralib turadi. Ular uyasini Qozog‘istonning keng dashtlarida va Rossiyaning chegaraga yaqin hududlarida quradi. Ko‘chish davrida ularning yo‘li Kavkaz, Turkiya, O‘zbekiston va Afg‘oniston orqali davom etadi. Bundan tashqari, ular Janubiy Pokiston, Shimoli-g‘arbiy Hindiston va Shimoli-sharqiy Afrikada qishlaydi.
Bu qushlar suruv bo‘lib yashaydilar. Bitta suruv odatda 20–30 ta qushdan iborat bo‘lib, ayrim hollarda 150–300 tagacha yetishi mumkin. Qora boshli burgut-chiqindi jahon bo‘yicha yo‘qolib ketish xavfi ostida turgani sababli, u Xalqaro Tabiatni Muhofaza Qilish Ittifoqining (IUCN) Qizil ro‘yxatiga kiritilgan.
Tallimerjen tekisligi — Türkmenistonda Qizil kitobga kiritilgan ko‘plab kamyob turlar uchib o‘tadigan hamda qishlaydigan muhim hududlardan biri. Bu keng suvli-botqoqli hududlarda qish faslida g‘oz, o‘rdak va boshqa suv qushlarining ko‘plab turlari uchraydi. Shuningdek, yo‘qolib ketish xavfi ostidagi kichik oq g‘oz, turna, tuvaloq (houbara), burgut, lochin, ilonxo‘r burgut va boshqa yirtqich qushlar ham bu yerda qayd etilgan.
Köýtendag davlat tabiat qo‘riqxonasining rejasi asosida yaqinda Tallimerjen tekisligida navbatdagi kuzgi qushlar ro‘yxati o‘tkazildi. O‘tkazilgan kuzatuvlar natijasi ilmiy xodimlarning ishiga yuqori baho berilishiga asos bo‘ldi. Ro‘yxatga ko‘ra, bu yerda 3 mingdan ortiq qora boshli burgut-chiqindilar qayd etildi. Ba’zi suruvlarda qushlar soni 300–600 tagacha yetgani aniqlandi. Bundan tashqari, burgut, dasht burguti, qunduzqush, lochin, ilonxo‘r burgut va boshqa yirtqich qushlar ham uchragan. Sut emizuvchilardan jayron, tulki, quyon va bo‘ri izlari ham kuzatuv davomida qayd etildi.
Bu yo‘nalishda olib borilayotgan muntazam ilmiy tadqiqotlar mahalliy hamda xalqaro ornitologlar uchun katta ahamiyatga ega. Tallimerjen tekisligining tabiiy muhofaza maqomini saqlab qolish qushlarning migratsiya yo‘llarining barqarorligini ta’minlaydi.
