Jigar saratoni: holatlarning 60% oldini olish mumkin — olimlar ogohlantiradi

The Lancet jurnalining komissiyasi o‘tkazgan tadqiqotga ko‘ra, 2050-yilgacha butun dunyoda jigar saratoni bilan kasallanganlar soni ikki barobar oshib, 1,5 million kishiga yetishi mumkin. Shunga qaramay, olimlar holatlarning 60 foizigacha bo‘lgan qismi hayot tarzini o‘zgartirib oldini olish mumkinligini ta’kidlaydilar.

Jigar saratoni — xavfli va keng tarqalgan kasallik

Jigar saratoni dunyoda eng ko‘p uchraydigan saraton turlari orasida oltinchi o‘rinda turadi va o‘lim darajasi bo‘yicha uchinchi o‘rinni egallaydi. Ushbu saraton turini davolash qiyin — kasallanganlarning atigi 5–30 foizi 5 yil yashaydi. Erkaklar bu kasallikdan ayollarga nisbatan 2–3 barobar ko‘proq aziyat chekadi.

Asosiy sabablar

Avvaliga bu saraton ko‘pincha gepatit B va C viruslari yoki alkogol iste’moli bilan bog‘liq deb hisoblangan. Ammo so‘nggi yillarda semizlik — ya’ni alkogolsiz yog‘li jigar kasalligi (NAJBK) — asosiy sabab sifatida oldinga chiqmoqda. Hozirgi kunda dunyoda katta yoshdagi odamlarning 40 foizida NAJBK bor, ularning uchdan birida esa kasallikning xavfliroq shakli — steatohepatit yuzaga keladi. Shifokorlar uni “jim qotiruvchi o‘ldiruvchi” deb atashadi — chunki u odam hech qanday alomat sezmasdan jigarning sirroziga, keyin esa saratonga aylanadi.

Statistikalar va kelajak prognozlari

• Alkogol va sirroz bilan bog‘liq saraton holatlarining ulushi 2022-yilda 19% bo‘lib, 2050-yilda 21%ga ko‘tariladi.

• Gepatit B tufayli holatlar 39%dan 37%gacha kamayishi mumkin.

• Gepatit C bilan bog‘liq holatlar esa 29%dan 26%gacha tushadi.

Nima qilish kerak?

Olimlar hayot tarzini o‘zgartirish — alkogoldan voz kechish yoki uni cheklash, to‘g‘ri ovqatlanish va jismoniy faollikni oshirish — bu saratonning oldini olishga yordam berishini ta’kidlaydilar. Bunday choralar har yili yangi holatlar sonini 2–5% ga kamaytirib, 25 yil ichida 17,3 million kishining jigar saratoni bilan kasallanishining oldini olib, 15,1 million odamning umrini saqlab qolishi mumkin edi.

Ammo qiyinchiliklar mavjud

Ushbu takliflarni hayotga tatbiq etish qiyin. Masalan, dunyoda jigar saratoni bilan kasallanganlarning 42,4% tushadigan Xitoyda 1990–2021 yillar oralig‘ida bu saratonning tarqalishi yillik faqat 0,3% ga kamaydi. Yevropa va Shimoliy Amerikada esa aksincha, har yili 1–2,8% oralig‘ida oshmoqda. Buning sababi esa alkogol iste’moli va NAJBK bilan kasallanganlarning ko‘payishidir.

Oldini olish qanchalik mumkin?

“Naked Science” jurnalining ilgari ta’kidlashicha, so‘nggi 50 yilda semizlik hatto laboratoriyada yetishtirilgan hayvonlarda ham paydo bo‘lgan. Bu faqat oziq-ovqat yoki harakat bilan bog‘liq emas, balki boshqa to‘liq nazorat qilib bo‘lmaydigan omillar ham ta’sir qilayotganini ko‘rsatadi. Shuning uchun Lancet komissiyasining maslahatlarini amalga oshirish yanada qiyinlashadi.