Nikoh va ajralish: Huquqiy asoslar va jamiyatdagi o‘rni
Nikoh — bu nafaqat erkak va ayol o‘rtasidagi shaxsiy munosabat, balki jamiyatning asosiy institutlaridan biri bo‘lib, u ularning munosabatlarini huquqiy jihatdan rasmiylashtiradi. U er-xotinning o‘zaro huquq va majburiyatlarini belgilaydi hamda davlat tomonidan tartibga solinadi. Turkmenistonda nikoh va ajralish masalalari Turkmenistonning Oila kodeksi asosida boshqariladi.
1. Nikohning huquqiy asoslari
1.1. Nikoh nima?
Nikoh — bu erkak va ayolning o‘zaro roziligi asosida tuziladigan, fuqarolik holatini qayd etish organi (ZAGS) tomonidan rasmiylashtiriladigan va ular o‘rtasida oila-huquqiy munosabatlarni vujudga keltiradigan rasmiy ittifoqdir.
1.2. Nikoh tuzish uchun talablar
Turkmeniston Oila kodeksiga ko‘ra, nikoh tuzish uchun quyidagi shartlar bajarilishi kerak:
-
Tomonlarning o‘zaro roziligi;
-
Nikoh yoshiga yetgan bo‘lish (Turkmenistonda bu — 18 yosh);
-
Yaqin qarindoshlik bo‘lmasligi (ota-ona va farzandlar, aka-uka, opa-singillar o‘rtasidagi nikoh taqiqlangan);
-
Boshqa nikohda bo‘lmaslik (ko‘p xotinlilik taqiqlanadi);
-
Aqli raso bo‘lish (tomonlar ongli va qobiliyatli bo‘lishi kerak).
1.3. Nikohni ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi
-
Nikoh faqat fuqarolik holatini qayd etish organlarida (ZAGS) ro‘yxatdan o‘tkaziladi.
-
Kuyov va kelin birgalikda ariza topshiradi.
-
Ariza topshirilganidan keyin, kamida bir oy kutish muddati belgilangan (favqulodda holatlardan tashqari).
-
Nikoh rasmiy ro‘yxatdan o‘tkazilgach, er-xotinga nikoh guvohnomasi beriladi.
2. Nikohdan keyingi huquq va majburiyatlar
Nikohdan so‘ng:
-
Er va xotin teng huquqlarga ega bo‘ladi;
-
Ular bola tarbiyasi, uy-joy yuritish va oila farovonligi uchun birgalikda javobgardirlar;
-
Nikoh davomida orttirilgan mol-mulk, agar boshqa kelishuv bo‘lmasa, umumiy mulk deb hisoblanadi.
3. Nikohdan ajralish (ajrim)
3.1. Qachon nikoh bekor qilinadi?
Agar nikohni davom ettirish mumkin bo‘lmasa (kelishmovchilik, zo‘ravonlik, xiyonat, uzoq vaqt ajralikda yashash va h.k.), har ikki tomon yoki ularning biri sud yoki ZAGSga ajrim uchun murojaat qilishi mumkin.
3.2. Nikohni bekor qilish usullari
Nikohni bekor qilishning ikki asosiy yo‘li mavjud:
1) ZAGS orqali (soddalashtirilgan tartibda):
-
Ikkala tomon roziligida;
-
Voyaga yetmagan bolalari bo‘lmagan taqdirda;
-
Yoki er yoki xotin bedarak yo‘qolgan, sud qarori bilan nogiron deb topilgan, qamoqda bo‘lsa.
2) Sud orqali:
Agar:
-
Er yoki xotindan biri rozilik bermasa;
-
Voyaga yetmagan farzandlari bo‘lsa;
-
Mol-mulk, aliment, farzand tarbiyasi bo‘yicha nizolar bo‘lsa.
3.3. Ajrimdan keyingi oqibatlar
-
Mol-mulk taqsimoti: nikoh davrida orttirilgan mol-mulk teng taqsimlanadi (agar boshqa shartnoma bo‘lmasa);
-
Farzandlar kim bilan qoladi va boshqa ota-onaning huquqlari sud tomonidan belgilanadi;
-
Aliment: bola bilan yashamaydigan ota-ona uni moddiy ta’minlashga majbur;
-
Familiya: tomonlar nikohdagi familiyasini saqlab qolishi yoki avvalgisiga qaytishi mumkin.
4. Nikohning ijtimoiy va axloqiy ahamiyati
Nikoh — bu nafaqat huquqiy hujjat, balki:
-
Jamiyat barqarorligining asosi;
-
Farzandlar uchun mehr, tarbiya va moddiy asos;
-
Axloqiy qadriyatlarning davomchisidir.
Ajrim esa nafaqat er-xotin, balki farzandlar va butun jamiyat uchun jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Shuning uchun davlat ajrimga oxirgi chora sifatida qarashni, oilaviy kelishuv va yarashuvga intilishni targ‘ib qiladi.
Nikoh — inson hayotidagi eng muhim qarorlardan biridir. U nafaqat sevgiga, balki mas’uliyat, hurmat va huquqiy asosga tayanadi.
Ajrim esa — nikohning davom etishi mumkin bo‘lmagan hollarda, uni qonuniy tarzda to‘xtatish imkonidir. Bu jarayon qonun asosida, ikki tomon va ayniqsa, bolalar manfaatlari inobatga olingan holda amalga oshirilishi kerak.
Turkmenistonda nikoh va ajrim bilan bog‘liq barcha masalalar Oila kodeksi orqali tartibga solinadi. Bu esa er-xotin va farzandlarning huquqlarini himoya qiladi, oilaviy munosabatlarda barqarorlikni ta’minlaydi.
