Bolaning sog‘lom rivojlanishida uxlashning o‘rni

Bola uyqusi

Uyqu vaqtida tana ichida nimalar yuz beradi?
Bola uxlayotganida uning organizmida muhim jarayonlar sodir bo‘ladi:

• Ba’zi gormonlar faol ishlab chiqariladi,

• Tana a’zolari dam oladi,

• Kun davomida ko‘rilgan va eshitilgan ma’lumotlar miya tomonidan qayta ishlanadi,

• Muhim ma’lumotlar uzoq muddatli xotirada saqlanadi.

Bu jarayonlar to‘g‘ri kechishi uchun uyquning o‘zi ham sifatli bo‘lishi kerak. Aks holda, bu bolaning salomatligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli, bolani hayotining ilk kunlaridan boshlab to‘g‘ri uxlashga o‘rgatish va bunga mos sharoitlar yaratish muhimdir.

Bolalar uyqusining bosqichlari
Kattalardagidek, bolalar uyqusi ham ikki bosqichdan iborat: yengil uyqu va chuqur uyqu.

• Yengil uyqu — bu bosqich tez-tez ko‘z harakatlari bilan ajralib turadi (REM). Bu vaqtda miya faol bo‘ladi, yangi ma’lumotlar saqlanadi va tartiblanadi. Bu bosqich bolalarda kattalarga qaraganda uzoqroq davom etadi.

• Chuqur uyqu — ko‘z harakatlari bo‘lmaydigan, sekin uyqu fazasi. Bu bosqichda:

  • Miyada yangi asab bog‘lanmalari hosil bo‘ladi,

  • To‘qimalar tiklanadi (regeneratsiya).

Chuqur uyqu paytida bolani uyg‘otish qiyin bo‘ladi. Uyg‘ongan taqdirda ham darhol diqqatni jamlay olmaydi, bu esa psixologik holatga salbiy ta’sir qilishi mumkin.

Kattalarda uyqu bosqichlari muvozanatda almashib turadi. Bolalarda esa chuqur uyqu bosqichi qisqaroq bo‘ladi.

Kunduzgi uyquning ahamiyati
Kecha uyqudan tashqari bolalar uchun kunduzgi uyqu ham muhimdir. U stressni kamaytiradi va charchoqni bartaraf etadi. Bolalar maktabda, bog‘chada yoki boshqa vaziyatlarda yuzaga kelgan charchoqdan xalos bo‘ladi.

Kunduzgi uyquning bosqichlari farqlanadi:

• Ertalabki uyqu — kechasi uyquning davomidir. Bu bosqichda bola ko‘p tush ko‘radi, miya yangi tushunchalarni tahlil qiladi va eslab qoladi.

• Peshinlik uyqu — ertalabkidan chuqurroq bo‘lib, o‘sishga yordam beradi (ayniqsa, bu fazada sekin uyqu ko‘proq bo‘ladi).

Bola uyqusini qanday yaxshilash mumkin?
Sifatli uyqu — sog‘lom turmush tarzi, foydali odatlar va umumiy jismoniy holat bilan chambarchas bog‘liq. Agar siz bolaning uyqu vaqti, uyg‘ongandan keyingi faoliyati va kun tartibini bir me’yorda yo‘lga qo‘ya olsangiz, bu uning stressini kamaytiradi, immunitetini mustahkamlaydi va organizmning barcha tizimlari uyg‘un rivojlanishiga xizmat qiladi.

Sifatli uyqu uchun tavsiyalar:

1. Yotoqxona qorong‘i bo‘lishi kerak
   Tabiatan odamlar qorong‘ilikda uxlaydi. Qorong‘ilikni ko‘z orqali sezgan miya uyqu gormoni — melatonin ishlab chiqarishni boshlaydi. Natijada inson uyquga ketadi.

   • Bu gormon faoliyatini yaxshilash uchun xona qorong‘i bo‘lishi lozim.

   • Agar bola qorong‘ilikdan qo‘rqsa, tungi chiroq qo‘yish mumkin, lekin u uxlagach o‘chirib qo‘yilishi tavsiya etiladi.

2. Vaqtida uxlashga yotqizish
   Bolani yotqizish uchun eng maqbul vaqt: soat 20:00–22:00 oralig‘idir.

   • Bu vaqtda asab tizimi eng yaxshi dam oladi va tiklanadi.

   • Agar bola o‘z vaqtida uxlamasa, asab tizimi zo‘riqadi va bu immunitet hamda umumiy salomatlikka salbiy ta’sir ko‘rsatadi.

3. Uyqudan oldingi tayyorgarlik odatlari
   Bolalar psixikasi to‘satdan o‘zgarishlarga moslashishga qiynaladi.

   • Soat 20:00 dan keyin jismoniy faollik melatonin ishlab chiqarilishini susaytiradi.

   • O‘yindan bevosita yotoqxonaga o‘tish bola uchun qiyin bo‘lishi va uyquga xalaqit berishi mumkin.

Uyquga tayyorgarlik bo‘yicha tavsiyalar:

• Uyqudan 1–2 soat oldin toza havoda sayr qilish

• O‘simlikli, ko‘pikli yoki iliq vannalar

• Xotirjam musiqa yoki tasavvurlar bilan band bo‘lish

• Yengil ertaklar o‘qish

• Alla yoki yumshoq qo‘shiqlar kuylash

• Sevimli yumshoq o‘yinchoq bilan uxlash

Rahat uyqu uchun umumiy sharoitlar:

• Yotoqxonada keskin hidlar bo‘lmasligi kerak

• Harorat va namlik me’yorda bo‘lishi lozim (havo yo‘llarining qurib qolmasligi uchun)

• Yorug‘lik, televizor, baland ovozli musiqa yoki ishchi elektr qurilmalari bolaning uyqusini buzishi mumkin

• Bolani uyg‘otishda yumshoqlik bilan yondoshuv lozim

Kechki ovqat haqida:
Kechasi nafaqat miya, balki butun tana, shu jumladan, ovqat hazm qilish tizimi ham dam olishi kerak. Shuning uchun:

• Kechki ovqat yengil va oson hazm bo‘ladigan bo‘lishi kerak

• Agar bola och bo‘lsa, uxlashda qiynaladi. Uning to‘qligiga ishonch hosil qiling

• Uxlashdan 2 soat oldin suyuqlikni cheklash kerak

To‘g‘ri uyqu bolalarning salomatligi, o‘sishi va ruhiy barqarorligi uchun eng asosiy omillardandir.
Ota-onalar bu masalaga alohida e’tibor berishi va bolalarini yoshligidan to‘g‘ri uyqu odatlariga o‘rgatishlari kerak.