Kompyuter modellar birinchi marta miya qarishining sirini ochdi
Stenford olimlari neyronlarning biologik yoshini o‘lchash uchun “fazoviy soat” yaratdi
Stenford universiteti tadqiqotchisi Erik San ilk bor neyronlarning biologik yoshini alohida hujayra darajasida aniq o‘lchashga imkon beruvchi texnologiyani ishlab chiqdi. Bu haqda maqola Genomic Psychiatry ilmiy jurnalida e’lon qilindi.
Asosiy yutuq — bu qarishning fazoviy soatlari bo‘lib, ular miya to‘qimalaridagi gen faolligini ularning joylashuvi bilan birgalikda tahlil qilishga o‘rgatilgan yuqori aniqlikdagi kompyuter modellaridir. Mashinali o‘rganish va fazoviy transkriptomika metodlari yordamida olimlar ilk bor hujayralar orasida qarish qanday tarqalishini ko‘rishga muvaffaq bo‘lishdi.
“Bizning modellarimiz qaysi hujayralar qarish manbai sifatida harakat qilishini ko‘rsatmoqda — ular atrofdagi hujayralarning yemirilishini tezlashtiradi. Boshqalar esa aksincha, atrofdagilarni qarishdan himoya qiladi”, — deya tushuntirdi Erik San.
Qanday ishlaydi
Yondashuv quyidagi usullarni birlashtiradi:
-
Mashinali o‘rganish, katta hajmdagi genetik ma’lumotlarni qayta ishlaydi;
-
Fazoviy transkriptomika, genlarning miya to‘qimasidagi aniq joylashuviga asoslanib ularning faolligini qayd etadi.
Natijada, miyaning qaysi qismlari boshqalarga qaraganda oldinroq degeneratsiyaga uchrashi va bu jarayonni qanday sekinlashtirish mumkinligini ko‘rsatuvchi miya qarish xaritasi yaratiladi.
Tibbiyot uchun istiqbollar
Yangi metodika allaqachon "qarishning mahalliy manbalarini" — ya’ni boshqa hujayralarning yemirilishini boshlab beruvchi hujayralarni aniqladi. Bu esa, ushbu hujayralarning faolligini bloklashi yoki himoya mexanizmlarini faollashtirishi mumkin bo‘lgan maqsadli dorilar ishlab chiqish imkonini ochadi.
“Biz ushbu texnologiya yoshi bilan bog‘liq kasalliklar, xususan demensiyaning rivojlanishini chuqurroq tushunishga yordam beradi, deb umid qilamiz. Ehtimol, bir kun kelib biz nafaqat qarish jarayonini sekinlashtirish, balki miyaning ayrim qismlarida uni orqaga qaytarishni ham o‘rganamiz”, — dedi San.
Nega bu muhim
Bugungi kungacha miya qarish jarayonlari, asosan, butun mintaqalar yoki organlar darajasida o‘rganilgan. Stanford jamoasining ishi esa bu jarayonni hujayra darajasida o‘rganish imkonini berib, tadqiqotlarning aniqligini va maqsadli terapiya imkoniyatlarini sezilarli darajada oshiradi.
