Yashinning yuzaga kelishi va uning xavflari
Yashin — bu atmosferada yuzaga keladigan kuchli elektr toki boʻlib, yorugʻlik (chaqmoq) va tovush (gʻuvillash) bilan namoyon boʻladi. U bulutlar orasida yoki bulut bilan yer orasidagi elektr potensialining nomutanosibligi tufayli yuzaga keladi. Bu tabiiy hodisa koʻpincha kuz va yoz oylarida uchraydi hamda inson salomatligiga, turar joylarga, texnik qurilmalarga va oʻrmonlarga katta xavf tugʻdiradi.
Yashinning yuzaga kelishi
-
Bulutlarning hosil boʻlishi va harakati
Cumulonimbus deb ataluvchi katta tik bulutlar ichida suv tomchilari, muz zarralari va havo oqimlari oʻzaro ishqalanib elektr zaryadlari yuzaga keltiradi. -
Zaryadlarning ajralishi
Bulutning yuqori qismi odatda musbat, pastki qismi manfiy zaryadlanadi. Bu katta elektr potensialini hosil qiladi. Ba’zan yer bilan bulut orasida ham farq yuzaga keladi. -
Zaryadlarning boʻshashi
Zaryadlar oʻrtasidagi farq ma’lum darajaga yetganda, ular kuchli yorqinlikda boʻshab, yashin paydo boʻladi. Agar bu yerga urilsa, bu yerga uradigan yashin boʻladi. -
Gʻuvillash (chaqmoq tovushi)
Yashin havoni 30 000°C gacha qizdiradi, bu esa havoning kengayishiga va kuchli tovush toʻlqiniga olib keladi.
Yashin turlari
-
Bulut bilan yer orasidagi yashin — eng xavflisi.
-
Bulutlar orasidagi yashin — yerga tegmaydi, faqat yorugʻlik.
-
Bulut bilan havodagi zaryadlar orasidagi yashin.
-
Musbat yashin — kuchli va uzoq masofaga ta’sir qiladi, juda xavfli.
Yashinning xavflari
-
Inson salomatligiga ta’siri
Toʻgʻridan-toʻgʻri urilsa, oʻlim xavfi juda yuqori.
Yurak toʻxtashi, asab tizimi zararlanishi va kuyishlar yuz beradi.
Yaqiniga urilsa ham tan jarohatlanishi mumkin. -
Binolar va inshootlarga ta’siri
Elektr tarmoqlarini ishdan chiqarishi, yongʻin keltirib chiqarishi mumkin.
Elektr uzilishlariga olib keladi. -
Tabiatga ta’siri
Oʻrmon yongʻinlariga sabab boʻladi.
Hayvonlarga zarar yetkazadi.
Ekinlarga zarar yetkazadi. -
Transport vositalariga xavfi
Samolyot, kema va boshqa texnikalarga xavf tugʻdiradi, lekin zamonaviy texnologiyalar bu xavfni kamaytiradi.
Yashindan himoyalanish usullari
-
Paratoner tizimlari
Yashin urishi mumkin boʻlgan binolarga metall paratoner oʻrnatiladi. -
Avtomobil yoki bino ichida boʻlish
Mashina ichida boʻlish xavfsizdir — metall tanasi zaryadni yerga oʻtkazadi.
Ochiq maydonda emas, bino ichida boʻlish tavsiya qilinadi. -
Elektr qurilmalardan uzoq turish
Cha
qmoq vaqtida telefon, televizor, kompyuter va boshqa qurilmalardan foydalanmaslik kerak.
-
Ochiq maydonda boʻlsangiz
Daraxt tagida turmang — daraxt yashin tortadi.
Suvda boʻlmang, suv yonida turmang.
Metall buyumlarni chetga qoʻying.
Yerni kamroq tegizish uchun choʻkib oʻtiring.
Yashin — bu tabiiy kuchli hodisa boʻlib, energiyaning boʻshashi bilan bogʻliq. U hayratlanarli boʻlsa ham, juda xavfli. Shuning uchun himoya choralarini bilish har bir kishining xavfsizligi uchun muhimdir.
