Türkmen topragynyň baýlygy: dermanlyk ösümlikler dünýä bazarynda

Türkmenistan — Gündogar medeniýetiň we tebigy baýlyklaryň ülkesi. Bu ýurduň klimaty we geografik ýagdaýlary dürli sebitleriň — çölüň, daglaryň, düzlükleriň we derýalaryň — özboluşly ösümlik dünýäsini döretmäge mümkinçilik berýär. Şonuň netijesinde, ýurduň çäginde ýüzlerçe dermanlyk ösümlikler  ösýär. Olar diňe ýerli halk lukmançylygynda däl, eýsem dünýä farmasewtika senagatynda hem giňden ulanylýar.

Dermanlyk ösümlikleriň baýlygy

Türkmenistanda 3 müňden gowrak ösümlik görnüşi bar, olaryň 500-den gowragy dermanlyk häsiýete eýe. Olaryň birnäçesi diňe Türkmenistanyň çäginde ösýän, başga ýerde duşmaýan endemik görnüşlerdir.

Iň köp ulanylýan dermanlyk ösümlikleriň käbiri şulardyr:

• Rýazan (Glycyrrhiza glabra) – dünýäde "çörekotu" ýa-da "glycyrrhiza" ady bilen tanalýar. Onuň köki şekere meňzeş tagamly bolup, köp sanly derman serişdelerinde (ýörite sirop, pastilka, allergiýa garşy serişdeler) ulanylýar. Türkmenistanda Mary we Lebap sebitlerinde giňden ýaýrandyr.

• Adraspan (Peganum harmala) – antiseptik we antioksidant täsirli ösümlik. Şweýsariýanyň we Hindistanyň farmakologiýasynda göz keselleri we nerw bozulmalary üçin ekstrakty ulanylýar.

• Yzop (Hyssopus officinalis) – sowuklama, bronhit we dem alyş kesellerine garşy täsirli. Türkmen daglarynda, esasan Ahal we Balkan sebitlerinde bitýär.

• Gyzylröwşen (Alhagi pseudoalhagi) – ýaralary bitiriji we öýken kesellerinde peýdaly.

• Çopantelpek (Achillea millefolium) – gan togtadyjy, içgeçmä garşy we antiseptik serişdelerde giňden ulanylýar.

Dünýä tejribesine goşant

Türkmen dermanlyk ösümlikleriniň köpüsi häzirki wagtda halkara derejede ykrar edilip, dürli ýurtlaryň derman önümçiliginde peýdalanylýar. Mysal üçin:

• Rýazan ekstrakty Ýewropada şekersiz kök siroplarynda, öýken dermanlarynda we kosmetiki serişdelerde giňden ulanylýar.

• Adraspan tohumynyň ýaglary Eýranda, Hindistanda we Türkiýede aromaterapiýa we antidepressant serişdelerde ulanylýar.

• Yzop arassalaýjy we antiseptik serişde hökmünde Fransiýanyň tebigy derman serişdelerinde orun alýar.

Bu ýagdaý Türkmenistanyň tebigatynyň diňe ýerli däl, eýsem dünýä saglygy goraýyş ulgamyna hem goşant goşýandygyny görkezýär.

Ylmy we ykdysady mümkinçilikler

Türkmenistanda dermanlyk ösümlikler boýunça ylmy-barlag işleri geçirilýär. Türkmenistanyň Biologiýa institutynda, Tebigaty goramak we tokaý hojalygy ministrliginde hem-de saglygy goraýyş ulgamlarynda ösümlikleriň himiki düzümine, täsirine we täze derman önümlerine degişli barlaglar alnyp barylýar.

Dermanlyk ösümlikleriň senagat taýdan öndürilmegi ýurduň eksport mümkinçiliklerini artdyrýar we ekologiýa taýdan arassa önümçilik ýörelgelerini ösdürýär.

Türkmenistanyň tebigaty baý, ösümlik dünýäsi bolsa aýratyn dermanlyk ähmiýete eýedir. Bu baýlyk diňe halk lukmançylygy üçin däl, eýsem dünýä derman senagaty üçin hem möhüm çeşmedir. Geljekde bu ugurda ylmy barlaglaryň giňeldilmegi we halkara hyzmatdaşlygyň artdyrylmagy Türkmenistana dermanlyk ösümlikler boýunça öňdebaryjy ýurtlaryň biri bolmaga mümkinçilik berer.

Türkmenistanda bitýän dermanlyk ösümlikleriň köpüsi:

• tebigy serişdelerden derman öndürmekde ekologik taýdan arassa çig mal hökmünde,

• halkara saglyk we kosmetika bazarlarynda uly isleg bilen ulanylýar.