Lebap viloyatining Köýtendag tumanida shifobaxsh kizilcha (Cornus L.) keng tarzda yetishtirilmoqda

Turkmanistonda ko‘plab dorivor o‘simlik turlari muvaffaqiyatli tarzda yetishtirilmoqda. Shular orasida kizilcha (Cornus L.) alohida o‘rin egallaydi. Hozirgi vaqtda bu o‘simlik Lebap viloyatining Köýtendag tumanida tabiiy holda keng tarqalgan bo‘lib, mahalliy aholi tomonidan dorivor hamda maishiy maqsadlarda qo‘llaniladi.

Köýtendag tumani o‘zining tabiiy boyliklari, tog‘li hududlari va noyob iqlimi bilan mashhur. Ushbu sharoitlar kizilchaning o‘sishi uchun juda qulay muhit yaratadi. Mahalliy biologlarning ta’kidlashicha, bu hududdagi tuproqlarda organik modda va mineral moddalarning miqdori yuqori bo‘lgani sababli, o‘simliklarning dorivor xususiyatlari ham kuchliroq bo‘ladi.

Kizilcha — kizilchadoshlarga mansub o‘simlik bo‘lib, odatda buta yoki past bo‘yli daraxt shaklida o‘sadi. Uning bo‘yi 1 dan 1,8 metrgacha yetadi. Barglari elliptik shaklda, gullari yirik va oq rangda, mevasi esa pishganida to‘q binafsha yoki qora rangga kiradi.

O‘simlik martdan oktyabrgacha gullaydi va meva beradi. Turkmanistonda kizilchaning yettita turi uchraydi, ularning biri — Turkman kizilchasi — aynan Köýtendag hududida keng tarqalgan.

O‘simlikning po‘stlog‘i, bargi, guli, mevasi va ildizi dorivor maqsadlar uchun ishlatiladi.
Tarkibida quyidagilar mavjud:

• S vitamini

• Fenolkarbon kislotalari

• Flavonoidlar

• Antosianinlar

• Katexinlar

Bu birikmalar immun tizimini mustahkamlaydi, qon aylanishini me’yorga keltiradi, jigar va buyrak faoliyatini yaxshilaydi.

Köýtendaglik aholi ushbu o‘simlik ildizidan tayyorlanadigan damlama choyi shamollash, bo‘g‘im og‘rig‘i va yurak xastaliklarida foydali ekanini ta’kidlamoqda.

Kizilcha asosan tabiiy sharoitda o‘sadi, biroq so‘nggi yillarda mahalliy dehqonlar va bog‘bonlar uni dalalarda ham yetishtira boshlashgan. O‘simlik urug‘ va so‘rg‘ochlar orqali ko‘paytiriladi. Iyul oyida tayyorlangan yosh so‘rg‘ochlar yuqori namlikda saqlanadi.

Kizilcha 4-yilida hosil bera boshlaydi, sovuqqa chidamli bo‘lib, har xil tuproqlarda o‘sishga moslashgan. O‘rtacha umr davomiyligi 60–100 yil bo‘lib, ko‘p yillar davomida hosil bera oladi.

Mevalaridan murabbo, sharbat, shirin ichimliklar tayyorlanadi. Bog‘dorchilikda bu o‘simlik jonli to‘siqlar (tirik to‘r) yaratishda keng qo‘llaniladi. Köýtendag aholisi uni bezak sifatida ham ekishadi — uning rang-barang mevalari tog‘ etaklarida go‘zal manzara hosil qiladi.

O‘simlikning tabiiy holda ko‘p uchraydigan joylarini asrash va uni me’yorida yig‘ish juda muhimdir. Kizilcha — Lebap viloyatining tabiiy dorivor boyliklaridan biri bo‘lib, kelajakda ekologik va biologik loyihalarda qo‘llanilishi mumkin.

Ilmiy manbalarga ko‘ra, kizilcha ekstraktlari antioksidant va yallig‘lanishga qarshi ta’sirga ega. Bu esa uning xalqaro farmatsevtika sanoatida ham salohiyati borligini ko‘rsatadi.

Lebap viloyatining Köýtendag tumanida o‘sadigan kizilcha (Cornus L.) — mamlakatimizning tabiiy boyliklaridan biridir. Uning dorivor, oziq-ovqatlik va bezaklik ahamiyati katta bo‘lib, xalq tabobatida qadimdan beri keng qo‘llaniladi. Bu o‘simlikni ilmiy jihatdan o‘rganish va rejali tarzda yetishtirish — yurtimizda tabiiy dorivor vositalarni ishlab chiqarish yo‘lida muhim qadam hisoblanadi.