Alymlar ilkinji gezek fizika kanunlaryny bozýan kristallary döretdiler
Germaniýa we ABŞ-nyň fizikleri öwrülýän bölejiklerden ybarat täsin kristallary işlep taýarladylar. Bu gurluşlar öz-özünden dargap, täzeden birleşmäge ukyplydyrlar, şeýle hem olaryň häsiýetleri adatdaky fizikaň (elastiklik) kanunlaryny bozýar. Bu iş “Proceedings of the National Academy of Sciences” (PNAS) žurnalynda çap edildi.
Alymlar, şeýle kristallaryň adaty gaty maddalar ýaly hereket etmeýändigini anykladylar: olar şonça-da atlandyrylýan “anomally elastiklik” häsiýetine eýedirler. Adaty material dartylanda uzalýar, ýöne bu kristal deformasýa bolmazdan, burulmaga başlaýar.
“Öwrülýän köp sany elementden ybarat bolan gurluş, doly täze nolinear hereketi görkezýär” — diýip Düsseldorfdaky Heinrich Heine uniwersitetiniň professory Hartmut Lewen düşündirdi. “Ýokary konsentrasiýada şeýle obýektler materýanyň ‘täsin’ häsiýetlerine eýe bolan gaty bedeni emele getirýärler.”
Alymlar bu gurluşlary “goşa gatnaşykly kristallar” diýip atlandyrdylar. Güýçli gyýşarmasynda olaryň bölejikleri öwrülmäge başlaýar we merkezleriň birleşýän çyzygyna perpendikular ýagdaýda biri-birine itergi güýjini döredýär. Munuň netijesinde kristal kiçiräk öwrülýän böleklere dargýar. Emma dargandan soň kristal öz-özüni täzeden jemläp bilýär.
Hasaplamalar görkezýän ýaly, uly kristallar wagtyň dowamynda kiçiräk böleklere dargap, kiçiler bolsa ösüp, belli bir tizlik derejesine ýetýärler. Bu bolsa adaty termodinamika kanunlaryna ters gelýär, ol ýerde kristallar uly bolmaga synanyşýar.
“Biz tebigatyň esasly bir häsiýetini tapdyk: bölejikleriň öwrülme tizligi bilen bölekleriň tizlik ölçegi arasynda berk baglanyşyk bar,” — diýip işiň ýolbaşçysy, Wayne State uniwersitetiniň professory Jzhi-Fen Huang nygtady.
