Lebap welaýatynyň Köýtendag etrabynda dermanlyk ýylgaý giňden ösdürilýär
Türkmenistanda dermanlyk ösümlikleriň köp görnüşi üstünlikli ösdürilip ýetişdirilýär. Şolaryň arasynda ýylgaý (Cornus L.) aýratyn orun eýeleýär. Häzirki wagtda bu ösümlik Lebap welaýatynyň Köýtendag etrabynda tebigy ýagdaýda giňden ösýär we ýerli ýaşaýjylar tarapyndan dermanlyk hem-de hojalyk maksatly ulanylýar.
Köýtendag etraby tebigy baýlyklary, daglyk ýerleri we üýtgeşik howa şertleri bilen tanalýar. Şol aýratynlyklar ýylgaýyň ösmegi üçin örän amatly şert döredýär.
Ýerli biologlaryň bellemegine görä, bu sebitdäki toprak düzüminde organiki maddalaryň we minerallaryň mukdary ýokary bolany üçin, ösümlikleriň dermanlyk häsiýetleri hem güýçlidir.
Ýylgaý bägüller maşgalasyna degişli ösümlik bolup, köplenç gyrymsy agaç görnüşinde ösýär. Boýy 1–1,8 metre çenli ýetýär. Ýapraklary eliptik, gülleri uly we ak reňkli, miweleri bolsa bişende benewşe gara reňke öwrülýär.
Ösümlik mart–oktýabr aýlarynda gülleýär we miweleýär. Türkmenistanda ýylgaýyň ýedi görnüşi duş gelýär, olaryň biri hem Türkmen ýylgaýy, ol hem Köýtendag sebitinde giňden ýaýrandyr.
Ýylgaýyň gabygy, ýapragy, gülleri, miwesi we köki dermanlyk maksatlar üçin peýdalanylýar.
Onuň düzüminde:
-
C witamini,
-
fenolkarbon turşusy,
-
flawonoidler,
-
antosianlar,
-
katehinler bar.
Bu birleşmeler immun ulgamyny güýçlendirýär, gan aýlanyşyny kadalaşdyrýar, bagyr we böwrek işini gowulandyrýar.
Köýtendagly ýaşaýjylar bu ösümligiň kökünden taýýarlanýan demleme çaýynyň sowuklama, bogun agyrylary hem-de ýürek kesellerinde peýdalylygyny belleýärler.
Ýylgaý Köýtendagda esasan tebigy ýagdaýda ösýär, ýöne soňky ýyllarda ýerli daýhanlar we bagbanlar ony meýdan şertlerinde hem ösdürip ýetişdirmäge başladylar.
Ösümlik tohum we çybyk arkaly köpelýär. Iýul aýynda taýýarlanan ýaş çybyklar ýokary çyglylykda saklanylýar.
Ýylgaý 4-nji ýylynda hasyla durýar, sowuga çydamly, dürli toprak görnüşlerinde hem ösüp bilýär. Onuň ömri ortaça 60–100 ýyl bolup, uzak ýyllap hasyl berip bilýär.
Ýylgaýyň miwelerinden mürepbe, şire, süýjüli içgiler taýýarlanylýar.
Bagçylykda bolsa bu ösümlik janly haýatjyklary döretmekde giňden ulanylýar.
Köýtendagda ýaşaýjylar ýylgaýy tebigy bezeg hökmünde hem ekýärler, sebäbi onuň reňkli miweleri dag eteklerinde aýratyn gözelligi döredýär.
Ýylgaýyň tebigatda köp ösýän ýerleriniň goralmagy we hasaply ýygnalmagy örän möhümdir. Bu ösümlik Lebap welaýatynyň tebigy dermanlyk baýlyklarynyň biri bolup, geljekde ekologik we biologik taslamalarda peýdalanylyp bilner.
Ylmy çeşmelerde görkezilişine görä, ýylgaýyň ekstraktlary antioksidant we antiinflamator täsir edýär. Bu bolsa onuň halkara derman senagatynda hem mümkinçilikleriniň bardygyny görkezýär.
Lebap welaýatynyň Köýtendag etrabynda ösýän ýylgaý (Cornus L.) — ýurdumyzyň tebigy baýlyklarynyň biridir. Onuň dermanlyk, azyklyk we bezeglik ähmiýeti uly bolup, halk lukmançylygynda gadymdan bäri giňden ulanylýar.
Bu ösümligiň ylmy taýdan öwrenilmegi we rejeli ösdürilip ýetişdirilmegi ýurdumyzda tebigy derman serişdelerini öndürmek boýunça möhüm ädimleriň biridir.
