Çaga ukusy

Uky döwründe bedende nämeler bolup geçýär?

Haçan-da çaga ukuda wagty onuň bedeninde wajyp ýagdaýlar bolup geçýär:

• Käbir gormonlaryň öndürilişi işjeňleşýär,

• Beden agzalary dynç alýar,

• Günüň dowamynda görlen-eşidilen zatlar aňda seljerilýär,

• Has möhüm maglumatlar uzak wagtlyk ýatda saklanylýar.

Şu ýagdaýlaryň hemmesiniň kadaly bolmagy üçin ukyň özi-de kadaly bolmalydyr. Başgaça bolanda, munuň çaganyň saglygyna ýaramsyz täsir ýetirjekdigi düşnüklidir. Şol sebäpli çagany ömrüniň ilkinji günlerinden başlap kadaly uklamaga endik etdirmeli we onuň üçin talabalaýyk şertleri döretmeli.

Çaganyň ukusynyň tapgyrlary

Çaganyň ukusy hem ulularyňky ýaly iki tapgyra bölünýär: ýüzleý uky we çuň uky.

• Ýüzleý uky — göz almalarynyň çalt hereket etmegi bilen häsiýetlendirilýär. Bu döwürde beýni işjeň bolýar, täze maglumatlar ýatda saklanýar we gerekli ugra gönükdirilýär. Bu tapgyr çagalaryň arasynda ululara garanyňda uzak dowam edýär.

• Çuň uky — göz almalarynyň hereket etmeýän ýagdaýynda bolýan, haýal ukydyr. Bu döwür:

  • Ösýän bedende täze nerw baglanyşyklarynyň döremegi,

  • Süýümleriň dikelişi (regenerasiýasy) üçin örän peýdalydyr.

Çuň ukynyň dowamynda çagany oýandyrmak kyn bolýar. Ukudan oýansa-da, bir bada ününi jemläp bilmeýär. Bu ýagdaý onuň psihologiýasyna ýaramaz täsir edýär.

Ulularda uky tapgyrlary deň rejede çalşyp durýar. Çagalarda bolsa çuň uky tapgyry has gysga wagtlaýyn bolýar.

Gündizki ukyň ähmiýeti

Agşamky ukudan başga-da, çagalara gündizki uky hem möhümdir. Ol stres döredip biläýjek täsirleri aradan aýyrýar. Çagalar mekdepde, bakçada ýa-da beýleki ýagdaýlarda ýüze çykýan ýadawlykdan saplanýar.

Günüň dowamynda çaganyň ukusy biri-birinden tapawutly bolýar:

• Irdenki uky gijeki ukynyň dowamydyr. Bu döwürde çaga köp düýş görýär, beýni täze düşünjeleri seljerýär we ýatda saklaýar.

• Günortanky uky — irdenki ukudan has çuň bolup, ösüşe ýardam berýär (esasan hem bedeniň ösýän döwri haýal uky tapgyrynda bolýar).

Çaganyň ukusyny nähili gowulandyrmaly?

Kadaly uky — sagdyn durmuş ýörelgesi, endikler we umumy beden saglygy bilen berk baglanyşyklydyr. Eger-de çaganyň uky wagtyny, ukudan oýanandan soňky hereketlerini we gün tertibini belli bir kada salyp bilseňiz, onuň durmuşyndaky stresleri aradan aýryp, immunitetini berkidip, bedeniň ähli agzalarynyň sazlaşykly ösüşini üpjün edip bilersiňiz.

Kadaly uky üçin düzümleýin düzgünler:

1. Ýatylýan otag garaňky bolmaly

Biologiki taýdan biziň hemmämiz agşam garaňky bolanda uklaýarlar. Garaňky düşendigini beýnimize görme ulgamy arkaly duýdurýarys. Şondan soňra ukladýan gormon — melatonin öndürilip başlanýar. Netijede, süýji uka gidýäris.
 Uky gormonynyň işjeňligini gowulandyrmak üçin otag garaňky bolmaly.
 Eger-de körpe garaňkylykdan gorksa, ýörite öçük çyrany ýaksa bolar. Ýöne çaganyň uklanyndan soňra ony hem öçürmek maslahat berilýär.

2. Wagtly ýatyrmaly

Körpejäni ýatyrmak üçin iň kadaly wagt: sagat 20:00–22:00 aralygy.
 Bu döwürde nerw ulgamy iň gowy dynç alýar we täzeden dikeldilýär.
 Eger çaga wagtynda uklamasa, onuň nerw ulgamy gowşap başlaýar, netijede immun we umumy saglyk ýagdaýy pese düşýär.

3. Ukudan öňki taýýarlyk düzgünleri

Çaganyň psihikasy berk endiklere eýermege uýgun däldir.
 Sagat 20-den soň fiziki işjeňlik melatoniniň öndürilişini haýalladýar.
 Oýnap oturan ýerinden birden ýatylýan otaga geçirmäge synanyşsaňyz, bu çaganyň rahatlanmagyna we uka gitmegine päsgel berip biler.

Gündizki işjeňlikden soňra giçlik uky üçin maslahatlar:

• Uklamaly wagtdan 1–2 sagat öň arassa howada gezelenç etmek.

• Melhemli, derman ösümlikli ýa-da köpürjikli wanna.

• Pes sesli saz ýa-da ýakymly arzuw-hyýallar.

• Dartgynly bolmadyk ertekileri okamak.

• Hüwdiler we ýakymly aýdymlar.

• Ýumşak oýunjaklar bilen uklamak.

Rahat uky üçin umumy şertler:

• Ýatylýan otagda ýiti ys bolmaly däl.

• Otagyň temperaturasynyň we çyglylygynyň kadaly bolmagyna üns bermeli (dem alyş ýollarynyň guraklaşmazlygy üçin).

• Ýagtylyk, telewizora seretmek, sesli saz ýa-da işläp duran elektrik enjamlary çaganyň ukusyny bozup biler.

• Çagany oýanlanda mylaýymlyk bilen oýarmaly.

Agşamlyk iýmitlenme

Agşam diňe beýni däl, bedeniň ähli agzalary — şol sanda iýmit siňdiriş ulgamy hem dynç almaly. Şol sebäpli:

• Agşamlyk nahar ýeňil siňýän, gyjyndyryjy häsiýeti bolmadyk iýmitlerden durmaly.

• Eger çaga aç bolsa, ýatasy gelmez. Onuň doýdugyna göz ýetiriň.

• Ýatma wagtyna 2 sagat galanda suwuklygy az bermeli.

Kadaly uky çaganyň saglygyny, ösüşini we ruhy durnuklylygyny üpjün edýän esasy şertleriň biridir. Ene-atalar bu meselä aýratyn üns bermeli we çaganyň uky endiklerini ýaşlykdan kadalaşdyrmalydyr.