Hurma agajynyň ýetişdiriliş usullary we wagty
Hurma (Phoenix dactylifera) — ýyly we gurak howaly sebitlerde ösdürilip bilinýän, köp peýdalylygy bilen tapawutlanýan subtropik miweli agaçdyr. Ol diňe bir dadly we energetik miwesi bilen däl, eýsem, ýokary ykdysady ähmiýeti bilen hem tanalýar. Türkmenistanyň günorta we gündogar sebitleriniň howa şertleri hurma ösdürmek üçin amatly bolup durýar.
Ekiş wagty
Hurma agajyny ösdürmek üçin iň amatly döwür — ýaz we güýz möwsümleri.
-
Ýazda (mart-aprel aralygy): Toprak gyzyp başlanda nahal ýa-da tohum ekmek has oňaýlydyr.
-
Güýzde (sentýabr-oktabr): Ekinleriň tomsuna taýyn bolmagy üçin güýzde hem ekmek bolýar. Bu döwürde howanyň sowamagy nahallaryň kök urmagyny ýeňilleşdirýär.
Ýetişdiriliş usullary
Hurma agajyny ösdürmegiň iki esasy usuly bar:
1. Tohumdan (daneden) ösdürmek
-
Hurma dänesi suwa ýatyrylyp, 7–10 gün çemesi çygly şertde saklanýar.
-
Däne çişip başlanandan soň, çuň däl küýzä ýa-da paletka ekilýär.
-
2–3 aýdan ilkinji ýaş ýapraklar peýda bolýar.
-
Bu usul ykdysady taýdan arzan bolsa-da, miweli döwre geçmek üçin 6–8 ýyl gerek bolýar.
2. Nahal bilen ekmek (çöplemek)
-
Hurma agajynyň kök ýanyndan çykýan şahajyklar (kök sürüjiler) aýrylyp, täze meýdana oturdylýar.
-
Nahal ugrundan ösdürilen hurma agajy 3–5 ýylyň dowamynda miwe berip başlaýar.
-
Bu usul has çalt netije berýär we ösdürmek üçin has ygtybarlydyr.
Toprak taýýarlygy
Hurma agajy çuň, gurplu, suw geçiriş ukyby gowy bolan topraklary halaýar.
-
Toprak çuňlugy: 60–100 sm çenli ýumşadylmaly.
-
Organiki dökünler (goýun tezek, kompost) goşmak peýdalydyr.
-
pH derejesi: 7.0–8.5 arasynda bolmaly (biraz çal topraklary hem oňat kabul edýär).
Suwaryş we ideg
-
Ilkinji ýyl: Nahal çalt kök urmagy üçin hepdede 2–3 gezek suwarylmaly.
-
Ýetişen hurma agajy: 10–15 günde bir suwaryş ýeterlik.
-
Ösüş döwründe azotly we kaliýly dökünler bilen iýmitlendirmek agajyň miwedarlygyny artdyrýar.
-
Sazyklaryň, gurak ýapraklaryň arassalanmagy we wagtynda agajyň göwresine ideg edilmegi zerur.
Hasyl ýygnamak
-
Hurma agajy adatça 4–5-nji ýyldan başlap hasyl berýär.
-
Miweler iýun aýynyň ahyryndan başlap awgust-sentýabr aralygynda ýygnalýar.
-
Her bir hurma agajyndan ýylda ortaça 30–80 kg çenli hasyl almak mümkin.
Hurma agajynyň ösdürilişi wagty we usuly bilen baglylykda sabyrlylygyň we dogry idegiň netijesi örän ýokary bolýar. Türkmenistanyň günli, gurak howasy bu miweli agaç üçin amatly şert döredýär. Oba hojalygy bilen meşgullanýanlar we bagbançylyk bilen gyzyklanýanlar üçin hurma ösdürmek ykdysady taýdan peýdaly we uzak möhletleýin maýa goýum hökmünde garaşylýar.
