Pomidoryň döreýşi, peýdalary we ekiliş usullary
Pomidor — dünýäniň iň giň ýaýran gök önümleriniň biri bolup, onuň asyl watany Günorta Amerikadyr, esasan hem häzirki Peru we Ekwador sebitleri hasaplanýar. Pomidor ilkinji gezek takmynan 2500 ýyl mundan öň Inkleriň we Aztekleriň döwründe ösdürilipdir. XVI asyrda ispanlar ony Ýewropa alyp gidýärler we ol ýerden dünýäniň dürli künjeklerine ýaýraýar. Ilki bilen, pomidor birnäçe ýurtlarda zäherli ösümlik diýip hasaplanyp, diňe bezeg üçin ösdürilipdir. Soňlugy bilen onuň iýmitlik gymmaty ykrar edilip, birnäçe asyrda esasy gök önüm hökmünde ornaşdy.
Pomidoryň saglyga peýdalylugy
Pomidor diňe bir tagamy bilen däl, eýsem saglyga ýetirýän peýdasy bilen hem aýratyn ähmiýete eýedir.
a) Likopin maddasy bilen baý
Pomidor gyzyl reňkini berýärkä, onuň düzümindäki likopin maddasy güýçli antioksidant bolup, rak kesellerine garşy göreşýär. Hususan-da, prostata, içege we ýürek raklarynyň töwekgelçiligini azaltmaga ýardam edýär.
b) Witaminler bilen baý
Pomidor A, C, K we B9 (folat) ýaly witaminleriň çeşmesidir. Bu witaminler immuniteti güýçlendirýär, deri we göz saglygyny gorap saklaýar, gan aýlanyşyna peýdaly täsir edýär.
c) Ýürek-damar saglygyna peýdaly
Pomidoryň içinde kaliý we antioksidant maddalar bolany üçin, ol gan basyşyny kadalaşdyrýar, gan damarlaryň diwarlaryny berkidýär.
ç) Içegeleri arassalaýar
Pomidor süýüm bilen baý bolany üçin, içegeleriň saglygyny saklamaga, iýmit siňdiriş ulgamyny kadalaşdyrmaga ýardam edýär.
d) Agramy kadalaşdyrmaga ýardam edýär
Az kaloriýaly we suw bilen baý bolan pomidor, agram salýan adamlar üçin amatly gök önüm hasaplanylýar.
Pomidoryň ekiliş usullary
Pomidor amatly klimatda we toprakda ýokary hasyl berýär. Ösümlik ýylylygy halaýar we doňaklara çydamly däldir. Aşakda onuň ekilişi baradaky esasy usullar beýan edilýär:
a) Tohumdan ösdürmek
Pomidor adatça tohumdan ösdürilýär. Mart-aprel aýlarynda ýyly otagda ýa-da ýyladyşly oturdylan ýerdä tohum sepilýär. Tohum 1-2 sm çuňluga gömülýär we yzygiderli suwarma bilen 7–14 günüň dowamynda gögerýär.
b) Köçet usuly bilen ekmek
Tohumdan alnan 25–40 günlük köçetler meýdançaly ýerlerde ýa-da ýyladyşhanalarda ekilýär. Aralyklar adatça 40–60 sm aralygynda goýulýar. Ekilen köçetler ilkinji 10 gün dowamly suwarma talap edýär.
ç) Gübreleme we ideg
Pomidor azot, fosfor we kaliý bilen baý gubrelere mätäçdir. Ýyladyşly ýerlerde ösýän ösümlikleriň hasyllylygyny ýokarlandyrmak üçin her 2–3 hepdeden bir organiki gubreler bilen iýmitlendirmek maslahat berilýär.
d) Haşal otlara we zyýan berijilere garşy göreş
Pomidorlara zyýan ýetirýän haşal otlardan, kömelekli kesellerden we inçekesellerden goramak üçin arassaçylyk çärelerini berjaý etmek, degişli himiki serişdeleri ulanmak zerurdyr.
Pomidor diňe bir adaty iýmit önümi bolman, eýsem saglygy goramakda, keselleriň öňüni almakda möhüm orny eýeleýär. Onuň ösdürilmegi üçin degişli klimat, toprak we ideg şertleri döredilse, ýokary hasyl almak mümkin. Şol sebäpli hem pomidor dünýäde iň köp ösdürilýän we ulanylýan gök önümleriň hatarynda öňdäki orunlary eýeleýär.
