Magtymguly Pyragynyň yzlary bilen: Halaçdaky Idris baba medresesi
Türkmenistanyň Lebap welaýatynyň Halaç etrabynda ýerleşýän Idris baba medresesi — XVII asyrdan bäri halkymyzyň ruhy-medeni mirasynyň aýrylmaz bölegi bolup durýar. Bu taryhy ýadygärlik diňe bir gadymy binagärligi bilen däl, eýsem beýik türkmen şahyry Magtymguly Pyragynyň ýaşlyk döwründäki bilim ojaklarynyň biri hökmünde hem uly ähmiýete eýe. Idris baba medresesi baradaky makalada onuň döreýiş taryhy, binagärlik aýratynlyklary, tut agajynyň rowaýatlary we häzirki döwürde alnyp barylýan täzeden dikeldiş işleri giňişleýin beýan edilýär. Türkmen taryhy, dini-medeni ýadygärlikler, Magtymguly Pyragy, Idris baba, Halaç etraby, Lebap syýahatçylyk ugurlary bilen gyzyklanýanlar üçin bu makala gyzykly çeşmedir.
Idris baba medresesi, Lebap welaýatynyň Halaç etrabynyň Esenmeňli geňeşliginiň Magtymguly (öňki Gyzylaýak) obasynda ýerleşýän taryhy bilim ojagydyr. Takmynan 1640-njy ýylda gurlan bu medrese, XVII asyryň başlarynda ýaşap geçen Hezreti Idris baba tarapyndan esaslandyrylypdyr. Il arasynda onuň hakyky adynyň Muhammet bolandygy we aslynyň Ürgençden göçüp gelenligi barada maglumatlar bar.
Medresäniň binagärlik aýratynlyklaryna gelende, ol bişen gyzyl kerpiçden bina edilipdir. Beýikligi 7–8 metr, içiniň giňligi bolsa 6–7 metr aralykdadyr. Medresäniň daş-töwereginde talyplar üçin hüjreler, howly, belent diňler we kömekçi jaýlar bolupdyr. Gapysy gündogar tarapa garap açylypdyr, öňünde eýwan bolup, agaç haşamlar bilen bezelipdir. Medresäniň golaýynda şol döwürden galan bir howuz hem bar.
Bu medrese, beýik türkmen şahyry Magtymguly Pyragynyň başlangyç bilimini alan ýerleriniň biridir. Ilki bilen kakasy Döwletmämmet Azadydan edep-terbiýe alan Magtymguly, soňra bu medresede bilimini dowam etdiripdir.
Häzirki wagtda Idris baba medresesi taryhy we medeni ýadygärlik hökmünde giňden tanalýar. 2024-nji ýylda Magtymguly Pyragynyň 300 ýyllygy mynasybetli medresäniň durkuny täzelemek işleri alnyp baryldy. Türkmenabat–Kerki awtoulag ýolundan medresä barýan ýol täzeden guruldy.
Şeýle hem, medresäniň golaýynda ýerleşýän gadymy tut agajy bar. Il arasynda bu tut agajyny medresäniň hatdaty Nyýazguly halypa ekipdir diýlip aýdylýar. Ýaşuly nesliň wekilleriniň gürrüňlerinden çen tutsak, bu tut agajy 300 ýyl dagy ýaşan we Magtymguly atamyz hem ony görüpdir.
Idris baba medresesi, diňe bir taryhy ähmiýeti bilen däl, eýsem, häzirki wagtda-da ýaşlaryň milli mirasa bolan gyzyklanmasyny artdyrmakda möhüm rol oýnaýar. Ýaşlar üçin guralýan gezelençler we döredijilik çäreleri, olaryň taryhy mirasa bolan hormatyny ýokarlandyrýar.
Eger siz bu taryhy ýadygärligi görmek isleseňiz, Türkmenabat–Kerki awtoulag ýolundan Esenmeňli geňeşliginiň Magtymguly obasyna barýan ýoluň durky täzelenip, medresä baryp görmek üçin amatly şertler döredildi.
