Garpyzyň ýetişdiriliş usullary we adamyň saglygyna edýän tasiri
Garpyz (lat. Citrullus lanatus) — gök önümler toparyna girýän, şekerli we suwa baý bolmagy bilen tanalýan miwedir. Ol tomus paslynyň iň meşhur we islegli miweleriniň biri bolup, diňe tagamlylygy bilen däl-de, eýsem adam saglygyna edýän peýdasy bilen hem aýratyn ähmiýete eýedir. Bu makalada garpyzyň peýdalary, mümkin zyýanlary hem-de ony ösdürip ýetişdirmegiň usullary barada giňişleýin maglumat berilýär.
Garpyzyň peýdalary
-
Suw bilen baýlygy
Garpyzyň düzüminde takmynan 90–92% suw bolup, ol organizmiň suwsuzlanmagyna garşy täsirli serişdädir. Tomusda garpyz iýmek beden gyzgynlygyny peseldýär we suwy kadalaşdyrýar. -
Witaminler we antioksidantlar
Garpyz A, C witaminleri, likopin we beta-karotin ýaly peýdaly maddalar bilen baýdyr. Likopin ýürek-damar keselleriniň öňüni alýar we rak keseliniň öňüni almakda peýdalydyr. -
Böwrekler üçin peýdasy
Garpyz diuretik (suw çykaryjy) täsir edýär. Bu bolsa böwrekleriň arassalanmagyna, çökündileriň we toksinleriň çykmagyna kömek edýär. -
Iýmit siňdirişine täsiri
Garpyzyň süýji we ýeňil siňýän süýümli gurluşy içegäniň işini kadalaşdyrýar. Ol adamda ýeňillik duýgusyny döredýär we işdäni açýar. -
Ýürek saglygyny goldaýar
Garpyzyň düzümindäki L-sitrullin aminokislotasy gan damarlary giňeldýär, gan basyşyny kadalaşdyrýar we ýürek saglygyny goldaýar.
Garpyzyň mümkin zyýanlary
-
Çakdan aşa iýilende ýüze çykýan täsirler
Bir wagtyň özünde kän mukdarda garpyz iýmek garny köpürdir, iç gatamasy ýa-da iç geçmesi ýaly ýagdaýlara sebäp bolup biler. -
Diabetli adamlar üçin duýduryş
Garpyz şekere baý bolansoň, süýjüli diabetden ejir çekýän adamlar üçin kadaly mukdarda ulanylmaly. Ganda glýukozanyň derejesini ýokarlandyryp biler. -
Aýallarda göwrelilik döwründe ulanmak
Göwreli aýallar garpyzy arassa ýagdaýda, göwnüýetmez mukdarda iýmelidir. Çünki garpyzyň içinde nitratiň bolmagy howp döredip biler. -
Nitratiň zyýany
Näsaz şertlerde ösdürilip ýetişdirilen ýa-da wagtyndan öň ýetişdirilen garpyzlarda nitratiň derejesi ýokary bolup biler. Bu hem adam saglygyna howp salyp biler.
Garpyzyň ekiliş usullary
1. Howa we toprak şertleri
Garpyz ýyly sebitlerde we gün şöhlesi köp bolan meýdanlarda ösdürilýär. Iň gowy temperatura 25–30°C aralygynda bolýar. Toprak çäkli şor däl, organiki madda bilen baý we gümüş toprak bolmaly.
2. Tohum saýlanyşy
Gowy hilli, kesellere durnukly we ýerli klimat şertlerine uýgunlaşan tohumlar saýlanmalydyr. Tohum ekmezden öň 1–2 gün suwda ýa-da organiki ösüş serişdesinde çümdürilse, tiz we güýçli gögerýär.
3. Ekiliş möhleti
-
Säherinden sowuklar geçenden soň (mart-aprel aýlarynda) göni meýdana ekilýär.
-
Tohumlar 2–3 sm çuňlukda, biri-birinden 1,5–2 metr aralykda ekilýär.
-
Her çukura 2–3 tohum salnyp, soňundan gowusy galdyrylyp, galanlary aýrylýar.
4. Suwarmak
Ilkinji döwürde yzygiderli suwarmak möhümdir. Miwe çykan döwründe suwarmak azaltmaly — garpyz şekerlenýär we suwa baý bolýar. Miwe ýetişip barýarka, suwarmak kesgitli azaldylýar.
5. Gübreleme
Garpyz azot, fosfor we kaliý bilen baý toprakda gowy ösýär. Tebigy garyndy gübreler (mal gubresi) ulanylmaly. Şeýle-de ýokumly garyndyly suwlar bilen dökün bermek peýdalydyr.
6. Kesellere we zyýançylara garşy göreş
Garpyz gök mör-möjeklerden, çirklilerden we kömelek kesellerinden goralmaly. Tebigy usullar (meselen, sarımsak ýa-da pomidor ýapragy suwuny sepmek) we zerur ýagdaýda himiki serişdeler ulanylyp bilner.
Garpyz — adam saglygy üçin peýdaly, howa şertlerine uýgunlaşýan we göwnejaý ösdürilip bilýän miwedir. Onuň peýdasyny doly almak üçin dogry ekmek, näçe iýmelidigine üns bermek we hiline göz ýetirmek möhümdir. Tebigy usullar bilen ösdürilen garpyzlar, iýmit hökmünde örän sagdyn we peýdalydyr.
