Gurban baýramynyň gadymy yrymlary: Halk döredijiliginden hazyna

     Türkmen halkynyň arasynda dilden-dile geçip gelen Gurban baýramy bilen bagly yrymlaryň nusgawy mysallarydyr. Olar resmi dini çeşmelere däl-de, halk ynançlaryna we folklor däplerine esaslanýar. Şeýle yrymlar köplenç sebitden-sebite üýtgeýär we olaryň mazmuny jemgyýetiň ruhy dünýägörüşi bilen bagly bolýar.

Gelin, her bir yrym baradaky düşündirişe gysgaça syn edeliň:

1. Hiňňildik uçmak – günäleriň dökülmegi

"Gurban baýramynda hiňňildik uçsaň, günäleriň dökülermiş."

Bu yrymda hiňňildik uçmak «arassalanmak» düşünjesi bilen baglanyşdyrylýar. Türkmen halkynyň köp baýramçylyklarynda (Nowruzda-da) hiňňildik mynasybetli yrymlar bar. Bu hem baýramçylykda bedeni we ruhy täzelemek niýeti bilen edilýän yrym bolup biler.

2. Gurban aýynda saç gömmek – sogap

"Her ýyl Gurban aýynda saçy gömmeklik sogap hasaplanylypdyr."

Saç gömmek yrymy türkmenlerde giňden ýaýrandyr – köplenç çaganyň ilkinji saçy ýa-da geliniň toýdan soňky saçy gömülýär. Gurban aýynda edilmegi bolsa şol mukaddes günlerde edilen sadakanyň, ýagşylygyň sogap derejesini ýokarlandyrýan ynanç bilen baglanyşykly.

3. Dili peltek çaga üçin – ýedi dil

"Hamyla gelin agzy bimaza döwründe dil iýse, çagasy dilewar bolarmyş... ýedi öýden dil diläp almak..."

Bu yrym dil bilen bagly kynçylyk çeken çagalar üçin edilýän halk tebipçiligi taýdan hem, yrymlar taýdan hem bellidir. Ýedi öýden dil soramak «ýedi öýüň göwünini almak» manyda hem düşünilýär. Şeýle yrymlar çaga dile gelmegi üçin edilen ynanç esasly çärelerdir.

4. Içege oramak – agsak çaga üçin

"Çile düşüp, wagtynda ýöräp bilmedik çaganyň aýaklaryna gurbanlykda öldürilen malyň içegesini orap kesmelimiş."

Bu hem halk lukmançylygy bilen baglydyr. Içegäniň ýylylygy bilen damarlaryň açylmagyna ynanylyp, çaganyň rahat hereket edip başlamagyna garaşylýar. Bu yrymda gurbanlygyň «ýokary derejeli» haýwan hasaplanylmagy onuň «bejerijilik güýjüne» ynam bilen baglanyşykly.

5. Çebşi eti – dermanlyk

"Gurbanlyk üçin öldürilen çebşiň eti derman hasaplanarmyş..."

Çebşi eti türkmen halk arasynda «arassalygyň, tämizligiň» alamaty hasaplanylýar. Sanawaç aýdylmagy bolsa bu yrymyň folklor görnüşine geçendigini görkezýär. Sanawaçlar, aýdylan sözler arkaly ýagşy niýeti güýçlendirmek maksadyny ýerine ýetirýär.

6. Damak gany – maňlaýa çalmak

"Gurbanlyk üçin öldürilen malyň damak ganyny, yrym edip, maňlaýyňa çalmalymyş."

Ganyň mukaddeslik hökmünde görülmegi dünýäniň köp halklarynda duş gelýär. Bu yrymda hem ganyň «gorag güýjüniň» bardygyna ynanylypdyr. Ýagny, bu çäre adam ruhy taýdan «gurbanlygyň bereketi» bilen goralar diýen ynançdan döräpdir.